Bản chất của quá trình dạy học ở đại học

Nghiên cứu mối quan hệ giữa hoạt động dạy học nói chung với hoạt động nhận thức thế giới khách quan của loài ngƣời và mối quan hệ biện chứng giữa hoạt động dạy của giáo viên và hoạt động học của sinh viên, có thể khẳng định rằng:

“Bản chất của quá trình dạy học ở đại học là quá trình nhận thức độc đáo có tính chất nghiên cứu của sinh viên đƣợc tiến hành dƣới vai trò tổ chức và điều khiển của giáo viên nhằm thực hiện tốt các nhiệm vụ dạy học ở đại học”.

Bạn đang xem: Bản chất của quá trình dạy học ở đại học

Nhƣ vậy, ngoài những nét bản chất chung của quá trình dạy học, điểm nổi bật trong quá trình dạy học ở đại học là tính chất nghiên cứu, tính độc đáo trong hoạt động của sinh viên.

Tính chất nghiên cứu của sinh viên trong quá trình học tập ở đại học (quá trình nhận thức) thể hiện ở:

Trong quá trình học tập ở đại học sinh viên phải tự chiếm lĩnh hệ thống các tri thức, kĩ năng, nắm vững cơ sở của nghề nghiệp tƣơng lai ở trình độ đại học và có tiềm năng thích ứng với các hoạt động nhận thức mang tính chất nghiên cứu trên cơ sở khả năng tƣ duy độc lập, sáng tạo phát triển ở mức độ cao. Điều đó có nghĩa là dƣới vai trò chủ đạo của thầy, sinh viên không tiếp thu một cách máy móc những chân lí có sẵn mà họ có khả năng tiếp nhận chân lí đó với óc phê phán, có thể khẳng định, phủ định, hoài nghi khoa học, lật ngƣợc vấn đề, đào sâu vấn đề…

Bên cạnh đó, trong quá trình học tập ở đại học, sinh viên đã bắt đầu tham gia vào hoạt động tìm kiếm chân lí mới, Đó là hoạt động tập dƣợt

nghiên cứu khoa học đƣợc tiến hành ở các mức độ từ thấp đến cao tuỳ theo chƣơng trình của học phần nhƣ: Bài tập nghiên cứu sau mỗi phần học, niên luận, khoá luận, luận văn, đồ án tốt nghệp, Hoạt động nghiên cứu khoa học này giúp sinh viên từng bƣớc tập vận dung những tri thức khoa học, phƣơng pháp luận khoa học, phƣơng pháp nghiên cứu, thông qua đó tự rèn luyện các phẩm chất, tác phong của nhà nghiên cứu nhằm giải quyết khoa học những vấn đề do thực tiễn xã hội, thực tiễn cuộc sống và nghề nghiệp đặt ra. Tính chất nghiên cứu ở mức độ cao là điểm nổi bật để phân biệt giữa dạy học ở phổ thông và dạy học ở đại học.

Tính độc đáo trong quá trình học tập của sinh viên thể hiện ở sự khác nhau so với quá trình học tập của học sinh và quá trình nhận thức của nhà khoa học. Cụ thể là:

– Với học sinh phổ thông: Trong quá trình học tập, không có nhiệm vụ tìm cái mới cho nhân loại, mà trƣớc hết là hoàn thành nhiệm vụ lĩnh hội cho đƣợc những tri thức mà loài ngƣời đã tích lũy và khái quát hóa trong các khoa học. Nghĩa là các em nhận thức cái mới với bản thân từ kho tàng hiểu biết chung của nhân loại. Các tri thức các em lĩnh hội đƣợc là các tri thức mang tính cơ bản phổ thông cần thiết cho mọi ngƣời trong mỗi giai đoạn phát triển của xã hội sau khi đã gia công về mặt sƣ phạm lần thứ nhất (thể hiện trong sách giáo khoa) và lần thứ hai (qua vai trò tổ chức, điều khiển của thầy trong quá trình lựa chọn nội dung, phƣơng pháp và hình thức dạy học một cách khoa học nhằm thu đƣợc hiệu quả dạy học cao nhất). Do vậy trong thời gian ngắn, học sinh lĩnh hội một cách nhanh nhất, nhiều nhất các tri thức khoa học trong kho tàng tri thức của nhân loại mà không phải trải qua con đƣờng nhận thức quanh co, gập ghềnh nhƣ khi con ngƣời tìm ra nó.

– Với sinh viên: Trong quá trình học tập, họ phải hoàn thành nhiệm vụ chủ yếu là tiếp thu một cách sáng tạo, có phê phán ở trình độ cao những hiểu

biết và những kĩ năng cơ bản về nghề nghiệp trong tƣơng lai, Do đó, những tri thức mà họ lĩnh hội đƣợc không phải những tri thức phổ thông cơ bản mà là hệ thống các tri thức cơ bản, cơ sở của chuyên ngành và hệ thống những kĩ năng, kĩ xảo tƣơng ứng về một ngành khoa học, văn hóa nhất định.

Bên cạnh nhiệm vụ nhận thức cái mới đối với bản thân, sinh viên cũng bắt đầu thực sự tham gia tìm kiếm cái mới đối với nhân loại một cách vừa sức. Vì thế hoạt động nghiên cứu khoa học đi vào quá trình học tập ở đại học và tồn tại nhƣ một bộ phận hữu cơ của quá trình đó.

Để có thể hoàn thành hai nhiệm vụ trên sinh viên cần phát huy cao độ tính tự giác, tích cực, độc lập của bản thân dƣới tác động chủ đạo của thầy. Không giống nhƣ ở phổ thông; tác dụng chủ đạo của thầy mang tính cụ thể, trực quan thể hiện ở tổ chức, điều khiển học sinh nắm vững các tri thức phổ thông cơ bản có sẵn và bƣớc đầu dần dần tiếp xúc với các hoạt động nghiên cứu ở trình độ thấp với hình thức giản đơn thì ở trƣờng đại học; tác dụng chủ đạo của thầy mang tính định hƣớng, khái quát cao để giúp sinh viên hoàn thành đƣợc nhiệm vụ nhận thức có tính nghiên cứu bản thân.

Do đó, con đƣờng nhận thức của sinh viên về mặt cơ bản là thuận lợi, tuy có những lúc quanh co, trắc trở do hoạt động kiếm tìm chân lí mới gây ra.

– Với nhà khoa học: Nhiệm vụ là tìm ra những tri thức mới, chƣa hề biết với nhân loại trong tự nhiên, xã hội và tƣ duy, làm sâu sắc thêm, phong phú thêm kho tàng tri tức của nhân loại. Vì vậy, con đƣờng nhận thức là dài lâu, khó khăn, đầy chông gai, đôi khi thất bại.

Xem thêm : Top 12 sữa cho mẹ sau sinh bổ sung dinh dưỡng tốt nhất

Nhƣ vậy trong quá trình dạy học ở đại học, đòi hỏi giáo viên phải có tính tổ chức, điều khiển hoạt động của sinh viên sao cho vừa đảm bảo yêu cầu chiếm lĩnh tri thức, kĩ năng một cách sáng tạo, có phê phán theo mục tiêu đào tạo đã định, vừa phải tạo điều kiện để sinh viên tham gia vào hoạt động nghiên cứu một cách vừa sức thông qua giải quyết các nhiệm vụ của bài học.

1.2.2 Dạy học theo hướng phát triển tư duy sáng tạo của sinh viên

1.2.2.1 Mối liên hệ giữa tính tự giác, tích cực, độc lập và tính sáng tạo của sinh viên sinh viên

Với bản chất là hoạt động nhận thức mang tính chất nghiên cứu, trong quá trình học tập đòi hỏi sinh viên phải phát huy cao độ tính tự giác, tích cực, độc lập dƣới sự hƣớng dẫn của giáo viên.

Tính tự giác nhận thức thể hiện ở chỗ ngƣời học có ý thức đầy đủ mục đích, nhiệm vụ học tập và qua đó nỗ lực nắm vững các tri thức. Trong quá trình dạy học ở đại học, tính tự giác của sinh viên thể hiện qua: Sinh viên hiểu rõ và nắm vững nhiệm vụ học tập dựa trên cơ sở ý thức dƣợc nghề nghiệp tƣơng lai; ý thức đƣợc vị trí, vai trò tƣơng lai của mình trong xã hội với tƣ cách là một cán bộ khoa học; có ý thức đi sâu vào tìm hiểu và vận dụng những điều đã học vào thực tiễn nghề nghiệp tƣơng lai. Tính tự giác là cơ sở, tiền đề để hình thành tính tích cực.

Tính tích cực nhận thức là thái độ cải tạo của chủ thể đối với khách thể thông qua sự huy động ở mức độ cao các chức năng tâm lí nhằm giải quyết những vấn đề học tập, nhận thức, Trong quá trình học tập, ngƣời sinh viên phải phát huy cao độ các chức năng tâm lí, đặc biệt là các chức năng tƣ duy có liên quan đến nghề nghiệp tƣơng lai của mình. Tính tích cực chịu ảnh hƣởng rất lớn bởi yếu tố tình cảm, ý chí và hứng thú nghề nghiệp, Tính tích cực của học sinh, sinh viên có mặt tự phát và mặt tự giác:

Mặt tự phát: Là những yếu tố tiềm ẩn, bẩm sinh thể hiện ở tính tò mò, hiếu kì, hiếu động, linh hoạt và sôi nổi trong hành vi mà trẻ đều có ở những mức độ khác nhau. Cần coi trọng những yếu tố tự phát này, nuôi dƣỡng, phát triển chúng trong dạy học.

Mặt tự giác: Là trạng thái tâm lí có mục đích và đối tƣợng rõ rệt, do đó có hoạt động để chiếm lĩnh đối tƣợng đó. Tính tích cực tự giác thể hiện ở óc quan sát, tình phê phán trong tƣ duy, trí tò mò khoa học.

Tính tích cực nhận thức phát sinh không chỉ từ nhu cầu nhận thức mà còn từ nhu cầu sinh học, nhu cầu đạo đức thẩm mỹ, nhu cầu giao lƣu văn hóa… Hạt nhân cơ bản của tính tích cực nhận thức là hoạt động tƣ duy của cá nhân đƣợc tạo nên do sự thúc đẩy của hệ thống nhu cầu đa dạng.

Tính tích cực nhận thức và tính tích cực học tập có liên quan chặt chẽ với nhau nhƣng không phải là một. Có một số trƣờng hợp, tính tích cực học tập thể hiện ở hành động bên ngoài, mà không phải là tính tích cực trong tƣ duy.

Tính tích cực nhận thức phát triển đến mức độ cao sẽ làm hình thành tính tƣ̣ lƣ̣c nhận thức .

Tính tƣ̣ lƣ̣c (tự chủ) nhận thức theo nghĩa rộng là sự sẵn sàng về mặt tâm lí đối với sự học , theo nghĩa hẹp , tính tƣ̣ lƣ̣c nhận thức là năng lực , phẩm chất, nhu cầu học tập và khả năng tự tổ chức học tập, cho phép ngƣời học phát hiện vấn đề, tự giải quyết vấn đề, tự kiểm tra, đánh giá hoạt động của mình, tạo cơ sở cho việc tự học. Trong quá tình học tập, dƣới vai trò định hƣớng của giáo viên, sinh viên có thể tự lực phát hiện vấn đề bài học và tự mình đề ra giải pháp cho vấn đề đặt ra, đó là biểu hiện của tính tự chủ trong học tập. Điều này thể hiện rõ tính độc đáo trong hoạt động nhận thức của sinh viên, tính độc đáo này sẽ là cơ sở của sự sáng tạo, có ý nghĩa rất quan trọng cho hoạt động nghề nghiệp của họ sau này.

Nhƣ vậy, tính tự giác, tính tích cực, tính độc lập nhận thức có nối quan hệ mật thiết với nhau. Tính tự giác nhận thức là cơ sở của tính tích cực, tính tƣ̣ lƣ̣c nhận thức , tính tích cực nhận thức là điều kiện , là kết quả , là biểu hiện của sự nảy sinh và phát triển của tính tƣ̣ lƣ̣c nhận thức . Tính tƣ̣ lƣ̣c nhận thức là sự thể hiện ở mức độ cao của tính tự giác, tính tích cực nhận thức và là cơ sở của tính sáng tạo . Tuy nhiên các mối quan hệ này không phải là tuyến tính . Tính tự giác , tích cực và tự lực là điều kiện cần của tính sáng tạo nhƣng bản thân chúng chƣa phải là sáng tạo .

1.2.2.2 Tư duy sáng tạo và sự tổng hợp

Tổng hợp là một kiến thức có thể đơn giản là cách sắp xếp và kết hợp những yếu tố nhằm lập ra một kế hoạch hay cấu trúc để ta xét sự kiện rõ ràng hơn so với trƣớc. Tổng hợp cần tới dấu ấn sáng tạo về tƣ cách cá nhân. Ví dụ năng lực trừu tƣợng hoá và khái quát hoá, hình thành những ý niệm tổng quan… Để ngƣời tự học cao có ý thức thƣờng xuyên nâng cao năng lực “nhận thức tổng hợp”.

Xem thêm : Biển số xe 25 là của tỉnh nào?

1.2.3 Mối liên hệ giữa tri thức và tư duy sáng tạo

1.2.3.1 Tri thức là gì

Tri thức là những điều hiểu biết có hệ thống về sự vật nói chung.Tri thức hay kiến thức của con ngƣời là kết quả của quá trình nhận thức.Tƣ duy phản ánh hiện thực khách quan thông qua bộ não con ngƣời, là sản phẩm đặc biệt của bộ não. Do đó có thể hiểu tri thức là thông tin đƣợc chứa trong bộ não.

Thành tố cơ bản và đầu tiên là hệ thống những tri thức về tự nhiên xã hội, về tƣ duy, kỹ thuật và cách thức hoạt động. Hệ thống các kiến thức này đƣợc lựa chọn từ các khoa học khác nhau và đƣợc xây dựng từ những cơ sở khoa học tƣơng ứng, đó là:

– Các sự kiện thông thƣờng và sự kiện khoa học. – Các khái niệm, các phạm trù.

– Các quy luật, định luật, định lý. – Các học thuyết về TN, KT, XH v.v.

– Những tri thức về cách hoạt động, về các phƣơng pháp nhận thức quan trọng nhất (nhƣ phƣơng pháp thực nghiệm, phƣơng pháp mô hình, phƣơng pháp lý thuyết v.v).

– Những tri thức đánh giá, những tri thức về các chuẩn mực thái độ đối với các hiện tƣợng khác nhau của cuộc sống do xã hội quy định.

Chỉ nắm vững hệ thống tri thức mới có khả năng hình thành trong ý thức học sinh bức tranh chân thực của thế giới, có phƣơng pháp đúng đắn khi tham gia các hoạt động lý thuyết và thực tiễn. Hệ thống kiến thức thƣờng xuyên thay đổi và phát triển do luôn luôn có những phát minh khoa học mới, nhất là trong thời đại phát triển vũ bão của khoa học và kỹ thuật hiện tại. Do đó, việc lựa chọn và đổi mới hệ thống tri thức ở các trƣờng phổ thông trong giai đoạn hiện nay là điều rất quan trọng và phức tạp.

1.2.3.2 Vai trò của tri thức với sáng tạo

Không thể có “sáng tạo”, nếu không có kiến thức cơ bản tối thiểu [19]. Loài ngƣời tiến bộ đƣợc là nhờ tích lũy đƣợc những hiểu biết của các thế hệ trƣớc, rồi mới tìm ra những cái mới cho thế hệ mình, chứ không phải là mỗi thế hệ luôn luôn trở lại thời đồ đá rồi tự phát minh lại từ đầu . Cho nên ở mức độ bình thƣờng , thì phải học cho đủ hiểu biết . Điều này đúng cho tất cả mọi cấp “học”, từ mẫu giáo, tiểu học, trung học và những năm đầu đại học, ngoại trừ cấp “đào tạo qua nghiên cứu”. Nói nhƣ vậy, không có nghĩa là học sinh, sinh viên hoàn toàn thụ động, học kiểu “học vẹt”: Nếu nhà giáo có nhiệm vụ chuyển giao kiến thức qua bài giảng, ngƣời học, ngoài việc phải tiếp thu, cũng còn phải đƣợc hƣớng dẫn để biết tập tự mình tra sách, tìm tài liệu tại thƣ viện hay bằng những phƣơng tiện khác nhƣ tìm trên mạng, vv. để bổ sung sự hiểu biết của mình. Dù là ngƣời thuộc dạng nào đi nữa, cũng phải nhờ một nền giáo dục đào tạo nghiêm túc, cho họ những kiến thức cơ bản đầy đủ, để sau đó họ phát huy đƣợc khả năng của họ.

1.2.4 Dạy học giải quyết vấn đề

1.2.4.1 Giải quyết vấn đề và hoạt động sáng tạo

Trong nhiều thập niên gần đây, phƣơng pháp “giải quyết vấn đề” đã đƣợc đƣa vào nhƣ là một yếu tố quan trọng trong cải cách giáo dục ở nhiều nƣớc, đặc biệt là ở các nƣớc đã tham gia vào chƣơng trình PISA, trong đó có

Phần Lan là một trong số các nƣớc chủ trì PISA, và cũng là nƣớc đạt điểm cao nhất về năng lực “giải quyết vấn đề” trong các kỳ thi của PISA.

Giải quyết vấn đề thực tế là một quá trình sáng tạo của ngƣời học, ngƣời học phải tự mình vận dụng các năng lực trí tuệ của mình để liên tục tƣởng tƣợng, tìm kiếm, sáng tạo…, để rồi có đƣợc cái cảm giác là tự mình sáng tạo ra cái kiến thức mà mình cần có, chứ kiến thức không phải là cái mà mình đƣợc hƣởng sẵn từ đâu đó một cách thụ động. Vai trò của ngƣời thầy không phải vì thế mà bị coi nhẹ, mà nhƣ J.Dewey xác định, đó là vai trò của ngƣời đồng hành nhƣ một ngƣời bạn có kinh nghiệm, khuyên nhủ, hƣớng dẫn, và cho ngƣời học biết những gì mà thầy biết về vấn đề đƣợc đặt ra; có nghĩa là ngƣời thầy không đóng vai trò là ngƣời rao giảng và truyền thụ những “niềm tin chân lý” đã có sẵn, mà là ngƣời bạn cùng với học trò chia sẻ những vui buồn trên con đƣờng cùng tìm kiếm những kiến thức trong một tiến trình sáng tạo. Học theo cách đó ngƣời học sẽ có đƣợc niềm vui của ngƣời biết tìm kiếm

Nguồn: https://luatduonggia.edu.vn
Danh mục: Tổng hợp