Cách gọi mỳ chính và bột ngọt của 3 miền Bắc, Trung, Nam

Từ năm 1950 đến 1955, ở miền Nam có hai hãng bột ngọt nước ngoài chiếm lĩnh thị trường là Ajinomoto (Nhật Bản) và Vedan (Đài Loan). Năm 1960, ông Trần Thành, người Việt gốc Hoa, thành lập Công ty Thiên Hương để sản xuất bột ngọt mang nhãn hiệu Vị Hương Tố, là loại bột ngọt sử dụng công nghệ hiện đại nhập khẩu từ Nhật Bản.

Từ bột ngọt (MSG) dần trở nên quen thuộc với người Nam Bộ rồi trở thành thuật ngữ được sử dụng trong sách báo, trong đó có Danh bạ Điện thoại: Nam Bộ và Tây Nguyên, Bưu điện. Việt Nam (1961, tr.521); trong Sự phát triển của nền kinh tế Việt Nam: Sự phát triển của nền kinh tế Việt Nam, Viện Thống kê Quốc gia (1964)…

Từ bột ngọt đến từ đâu? Xin thưa, vào năm 1908, giáo sư hóa học Kikunae Ikeda của Đại học Hoàng gia Tokyo (Nhật Bản) đã chiết xuất được một hương vị từ tảo bẹ kombu (Saccharina japonica) mà ông gọi là vị umami. Hương vị này chủ yếu bao gồm glutamate, một loại axit amin tham gia vào quá trình sản xuất protein. Trong tiếng Nhật, umami (うま味) có nghĩa là ngon. Giáo sư Ikeda đã sử dụng từ umai (うまい) cho ngon và mi (味) cho vị để tạo ra từ umami, được viết bằng chữ Hán cho vị (旨味).

Umami là một vị cơ bản, bên cạnh 4 vị còn lại là ngọt, chua, mặn và đắng. Vị này thường được hiểu là “vị ngọt của thịt” hay “vị mặn dễ chịu”. Người miền Nam dựa vào nghĩa của từ umami (旨味) trong tiếng Nhật để tạo ra từ bột ngọt.

Ở miền Bắc, một cách gọi phổ biến khác là “mì”, đồng nghĩa với bột ngọt. Mì chính là phiên âm của từ vi tinh (味精, mei6 zing1) trong tiếng Quảng Đông, và trong wu nó được gọi là vi chi (味之素). Người Trung Quốc còn gọi nó là Vi Tinh (味精) hay Phu át tông (麩胺酸鈉, fū ān suān na).

Thuật ngữ bột ngọt ngày càng trở nên quen thuộc trong các sách báo phương Bắc, nhất là trong Quyển 5 [i.e. Năm] năm xây dựng kinh tế và văn hóa, Cục Thống kê Trung ương (1960)…

Tóm lại, sau khi Tiến sĩ Kikunae Ikeda phát hiện ra vị umami vào năm 1908, năm 1909, ông Saburosuke Suzuki II và các cộng sự đã thành lập doanh nghiệp bột ngọt với tên thương mại AJI-NO-MOTO®, nhà cung cấp gia vị umami hàng đầu thế giới. Bốn mươi năm sau, người Việt bắt đầu làm quen với loại gia vị này qua các thương hiệu nổi tiếng trong và ngoài nước, và gọi chúng là bột ngọt, bột ngọt hay tinh vị. Trong mọi trường hợp, nó tương ứng với thuật ngữ bột ngọt (MSG) trong tiếng Anh hoặc グルタミン酸ナトリウム(グルタミンさんナトリウム) trong tiếng Nhật.